امروزه با توسعه روابط بین‌­المللی اقتصادی و تجاری، بیش از هر زمان دیگری شاهد انعقاد قراردادهای بازرگانی بین­‌المللی هستیم. اشخاص حقیقی و حقوقی در برخی موارد نیاز هست قراردادی را با اشخاص حقیقی یا حقوقی خارج از کشور منعقد کنند که این قراردادها نیز مانند سایر قراردادها باید از مسائل حقوقی بهره‌مند باشند تا در مواقع لزوم بتوان آن را در دادگاه‌های داخلی و خارجی پیگیری کرد. این نوع قراردادها به قرارداد بین المللی معروف هستند و در این مطلب قصد داریم انواع قرارداد‌های بین‌‌المللی ،کاربرد آنها و اصول و فنون مذاکره در تنظیم قراردادهای بین‌المللی را به شما معرفی کنیم.

قرارداد تجاری بین المللی قراردادی است که طرفین آن، از طریق پذیرش حقوق و تعهدات که حداقل یک عنصر فراملی دارد، اقدام به ایجاد یک ماهیت حقوقی می‌کنند.

ارکان و ساختار قرارداد‌های بین‌المللی کدامند؟

اهمیت قرارداد در همه جای دنیا کاملاً محرز و ثابت است. در روابط پیچیده اقتصادی و تجاری، تنظیم قرارداد حقوقی با توجه به اصول قراردادهای تجاری بین‌المللی ضمانت کننده امور متعددی است که باعث پیچیدگی آن شده است. به طور کلی، قراردادها معمولاً به صورت مکتوب منعقد می‌شوند. هر قراردادی چه داخلی و چه بین المللی شکل خاص خود را دارد که باید نکات حقوقی مهمی را در آن­ها رعایت کرد.

اگر شما هم نیاز به یک قرارداد بین‌المللی کامل دارید که تمامی بندهای لازم را داشته باشد می‌توانید درخواست تنظیم قرارداد را ثبت کنید تا تجربه ده‌ها قرارداد شکست‌خورده را تجربه نکنید.

• طرفین قرارداد: یک قرارداد حقوقی دارای دو طرف است که ممکن است شخصی حقیقی یا حقوقی باشد.
• موضوع قرارداد: تعهد یا انجام کاری است که قرارداد برای آن تنظیم شده است. موضوع قرارداد نباید خلاف مقررات و قوانین جاری کشور یا حقوق بین‌الملل باشد و باید منفعت عقلایی داشته باشد.
• تعهدات: در تنظیم قراردادهای تجاری بین‌المللی باید تعهدات و مسئولیت‌های طرفین به وضوح مکتوب شوند.
• مدت زمان قرارداد: مدت برای انجام تعهدات و مفاد قرارداد باید تعیین شود.
• تضمین قرارداد: وقتی قراردادی منعقد می‌شود، به خصوص چنان­چه موضوع آن انجام کار یا ساختن چیزی باشد، این تردید وجود دارد که اگر طرف قرارداد به تعهد خود عمل نکند چگونه باید جبران خسارت شود یا در صورت انجام کار و وجود نقص چگونه خسارت گرفته شود؛ تعیین تضمین در قرارداد می‌تواند این مسائل را تا حدودی حل نماید.
• و موارد دیگر از قبیل بهای کالا یا خدمات، نحوه اجرای تعهد، موارد فسخ یا انفساخ قرارداد، گارانتی و تضمین، موارد عدم مسئولیت، حوادث قهری یا فورس ماژور، قانون حاکم بر قرارداد، شیوه حل و فصل اختلافات.

متن انواع قرارداد‌های بین‌‌المللی باید طبق اصول و ضوابط بین المللی و مسائل حقوقی تهیه و تنظیم و به عنوان یک قرارداد حقوقی تدوین شود.

 

کاربرد قراردادهای بین‌المللی تجاری

معاملات انجام شده تحت قراردادهای تجاری بین‌المللی به ویژه قراردادهای مربوط به فروش کالاها، به عنوان پایه‌ای از حقوق تجارت بین المللی شکل گرفته‌اند. معاملات تجاری بین‌المللی در قالب یک قرارداد بین‌المللی که شامل اهداف و تعهدات هر یک از طرفین درگیر با شرایط مندرج در معامله است، شرح داده می‌شود. هنگامی‌­که طرف‌های درگیر در یک معامله از کشورهای مختلف وارد قرارداد تجاری شوند، تحت قوانین بین‌المللی قرارداد قرار می‌گیرند؛ مگر این­که طرفین توافق کنند که تحت قانون یکی از کشورها باشند.

ارتباط حقوق کسب و کار بین‌الملل با حقوق تجارت بین‌الملل

حقوق کسب‌و‌کار بین الملل، یکی از عبارت‌هایی است که به صورت گسترده در تجارت‌های فرامرزی استفاده می‌شود. این عبارت به معنای حقوق بازرگانی بین المللی یا حقوق تجارت بین‌الملل به کار میرود. اما بین آن و حقوق تجارت بین الملل تفاوت‌هایی از جهت گستردگی مباحث تحت پوشش و همچنین نگرش به مباحث، وجود دارد.
مواردی که حقوق کسب و کار بین الملل  پوشش می‌دهد در مقایسه با حقوق بازرگانی بین الملل گسترده‌تر است. در حقوق کسب و کار بین الملل علاوه بر مباحث حقوق بازرگانی مباحث دیگری نیز مطرح می‌شود. این دسته از حقوق نه تنها کلیه فعالیت‌های اقتصادی از جمله تولید یا توزیع و مصرف را پوشش می‌دهد بلکه کلیه فعالان اقتصادی از قبیل تجار، شرکت‌های تجاری و عاملین را پوشش می‌دهد. بنابراین حقوق کسب و کار بین الملل شامل مباحث مربوط به حقوق بازرگانی، حقوق شرکت‌ها، حقوق کسب و کار، حقوق رقابت، حقوق ورشکستگی، حقوق مالیاتی، حقوق قراردادها، وصول مطالبات، ضمانت نامه‌ها، حسابرسی، داوری و به طور خلاصه هر گونه مقرراتی است که ناظر به فعالیت‌های اقتصادی و تجاری می‌باشد. به این دلیل که حقوق کسب و کار بین الملل، یک فرایند پیچیده و فرسایشی است و نیازمند تشخیص و هماهنگی بین عوامل مختلف است، حقوق کسب و کار بین المللی به وجود آمده تا ناظر بر این فرایند پیچیده باشد.

دسته بندی قراردادهای بین‌المللی

انواع قرارداد‌های بین‌المللی در سه دسته کلی قرار می‌گیرند که به شرح زیر می‌باشند:

• قرارداد بین‌المللی فروش
• قرارداد بین‌المللی خدمات
• قرارداد بین‌المللی فروش و خدمات: این نوع قراردادها ترکیبی از قراردادهای فروش و خدمات هستند، مانند قراردادهای صنعتی و ساخت

علاوه‌بر این دسته‌بندی کلی، قراردادهای پرکاربرد دیگری هم وجود دارند که هریک ماهیت و کارکرد خاص خود را دارند که در ادامه مطلب، به این دسته از قراردادهای رایج در بازار بین‌المللی اشاره می‌­کنیم.

انواع قراردادهای بین‌المللی و کاربرد آنها در دنیای تجارت

قراردادهای تجاری و بازرگانی بین‌المللی از تنوع بالایی برخوردار هستند و با توجه به پیشرفت ارتباطات بین‌المللی، قراردادهای جدیدی نیز با گذر زمان به فهرست این­گونه قراردادها اضافه شده است. اما پرکاربردترین قراردادهای تجاری بین‌المللی کدامند؟

قرارداد فرانشیز Franchise Agreement

قرارداد فرانشیز (فرانچایز) یا حق امتیاز عنوانی است که بر پایه آن به یک شرکت اختیار داده می‌شود که تولیدات یا فراورده‌های شرکت دیگر را بفروشد و در برابر آن مبلغی دریافت کند. در عمل، فرانشیز دقیقاً یک استراتژی کسب و کار برای جذب و نگهداری مشتری است، نه بیشتر نه کمتر. یک سیستم بازاریابی است که هدف آن ایجاد یک تصویر درباره محصولات یا خدمات یک شرکت در ذهن مشتری می‌باشد، در حقیقت یک روش است برای تعریف محصولات یا خدمات به طوری که نیازهای مشتری را ارضا کند. این قرارداد از حیث ماهیت انواعی دارد: قرارداد فرانشیز تولیدی، قرارداد فرانشیز توزیعی، قرارداد فرانشیز خدماتی.

در قرارداد فرانشیز یا اعطای نمایندگی یک طرف صاحب تجارت است یا به عبارتی صاحب برند یا سیستم اقتصادی است و اجازه استفاده از برند و سیستم اقتصادی خود را به طرف دیگر می‌دهد.

امروزه به جهت هزینه بـالای اجرای طرح‌­هـای زیربنایی، تأمین مالی و استفاده از تسهیلات خارجی از طریق قرارداد فاینانس «Finance»، نقشی اساسی در توسعه اقتصادی کشورهای در حال توسعه، از جمله ایران، می‌­تواند ایفا نماید.

قرارداد بیع متقابل Buy Back Agreement

قرارداد بیع متقابل که در حقوق ایران با نام‌­­ قرارداد بازخرید در حوزه انرژی و فعالیت‌های نفت و گاز نیز شناخته شده هستند، از قراردادهای خرید خدمت محسوب می‌­شوند. به این معنا که در این نوع قراردادها که اغلب بلندمدت هم هستند (معمولا از حداقل ۳ سال تا حداکثر ۲۰ سال)، یک شرکت سرمایه­‌گذار خارجی به‌­عنوان پیمانکار اصلی، هزینه­‌های سرمایه­‌گذاری و تجهیز در یک پروژه خاص را برای طرف دیگر قرارداد، برعهده می­‌گیرد و با انتقال سرمایه، تجهیزات، ماشین‌آلات و فناوری مورد نیاز به طرف دیگر قرارداد، عملیات ساخت، توسعه یا نوسازی و بهره­‌برداری از پروژه مورد توافق را آغاز می­‌کند. در واقع با قراردادهای بیع متقابل می‌­توان هم جذب سرمایه­ خارجی را تا حد زیادی تضمین کرد و هم فناوری و تجهیزات پیشرفته و به‌­روز دنیا را به کشور منتقل کرد و در آخر نیز به محض پایان قرارداد، همه­ حقوق و مالکیت تجهیزات و تولیدات پروژه را در اختیار گرفت و در واقع مالکیت کامل بر پروژه یافت.

این نوع قراردادها، در حال حاضر در سطح بین‌­المللی بسیار رایج هستند، چرا که به ویژه کشورهای در حال توسعه و دارای قدرت پایین اقتصادی و ظرفیت­‌های محدود تجاری، با هدف توسعه صادرات خود از طریق به‌روز کردن فناوری­‌های خود در زمینه تجارت و جذب سرمایه، سعی دارند تا قراردادهای مذکور را با کشورها و شرکت­‌های خارجی توانمند و توسعه‌یافته درحوزه­‌های مختلف منعقد کنند.

قرارداد جوینت ونچر Joint Venture

قرارداد جوینت ونچر که یکی از پرکاربردترین انواع قرارداد‌های بین‌‌المللی در حوزه تجارت است نوعی قرارداد مشارکت و همکاری می‌باشد. این قراردادها به گونه‌­ای از همکاری تجاری می‌پردازد که طی آن، طرفین قرارداد، انجام فعالیت خاصی را مشترکاً بر عهده می‌­گیرند و با دخالت فعالانه در آن موضوع، در سود و زیان آن به نحو اشتراکی سهیم می­‌شوند. این نوع قرارداد انواعی دارد که بسته به نوع مشارکت طرفین فرق می‌کند. اشخاص با هدف افزایش قدرت سرمایه، کاهش ریسک و تقویت قدرت رقابت در بازار دست به انعقاد قرارداد جوینت ونچر می‌زنند تا با آن در سرمایه گذاری مشخصی مشارکت کنند.

جوینت ونچر (joint venture) که نام دیگر آن سرمایه‌گذاری مشترک یا مشارکت انتفاعی است به معنی تشکیل یک شرکت تجاری مشترک توسط دو یا چند شرکت به منظور دستیابی به اهداف تجاری، مالی، یا فنی خاص است. نکته مهم در قراردادهای جوینت ونچر این است که طرفین اقلام نقد و غیر نقد خود را تحت مدیریت مشترک و مطابق توافق به کار می‌گیرند و در سود و زیان ناشی از آن شریک هستند.

قرارداد لیسانس Licensing Agreement

قرارداد لیسانس را در بازار تجارت بین‌المللی اصولاً به عنوان قراردادهای اعطای مجوز و یا قرارداد حق استفاده از مالکیت فکری و یا قراردادهای پروانه بهره‌برداری می‌شناسند. این قرارداد یکی از انواع قرارداد‌های بین‌‌المللی مهم در این عرصه است و قراردادی است که در آن، یک طرف، حق بهره برداری، استفاده و انتفاع از تمام یا بخشیاز دارایی‌های نامشهود خود را برای مدت مشخص و در یک محدوده‌ جغرافیایی یا بازار مشخص، به طرف دیگر واگذار می‌کند. مهم‌ترین مصادیق قرارداد لیسانس عبارت است از لیسانس اختراع، لیسانس علامت تجاری و لیسانس دانش فنی.

چنانچه قراردادی با عنوان قرارداد لیسانس منعقد شود و خود کالا را در اختیار طرف عقد قرار دهد آن عقد، لیسانس نبوده، بلکه یک عقد بیع منعقد شده است.

 

قرارداد توزیع بین‌المللی Distribution Agreement

 قراردادهای توزیع بین‌المللی از جمله اساسی‌ترین معاهده‌های حوزه تجارت بین‌الملل هستند. طرفین این قرارداد تامین‌کننده و توزیع‌‌کننده هستند. تامین‌کننده ممکن است فقط صادرکننده و یا خودِ تولیدکننده باشد. توزیع‌کننده هم با خرید محصولات از تامین‌کننده و فروش دوباره‌‌شان به دیگران به سود می‌رسد. برای مثال، تامین‌کننده‌ای در یک کشور می‌خواهد حق توزیع انحصاری محصول خود را در ایران به شرکتی بدهد. آن‌ها با عقد قرارداد توزیع، یک چارچوب اولیه تنظیم می‌کنند که برنامه‌های آینده‌ دو طرف را در بازه زمانی مشخصی معلوم می‌کند.

حاصل قرارداد توزیع بین‌المللی صرفاً اجازه و امتیاز توزیع انحصاری خدمات یا فناوری است و مالکیت همچنان در اختیار پدیدآورنده می‌ماند.

قراردادهای خرید و فروش بین‌ المللی کالا

قراردادهای خرید و فروش بین المللی کالا ، بستر عمده قراردادهای تجاری و موافقتنامه‌های بازرگانان، تجار و شرکت‌های تجاری را در مبادلات اقتصادی تشکیل می‌دهد. قراردادهای خرید و فروش با توجه به موضوع قرارداد، طرفین آن، مدت و استمرار و قانون حاکم بر آن طیف وسیعی از انواع مدل‌های قراردادی را شامل می‌شود. به همین دلیل با توجه به اهمیت موضوع، تنوع و تعدد قراردادهای خرید و فروش بین المللی کالا این امر نیازمند دانش حقوقی و مدیریت قراردادهای خرید و فروش است. همچنین نظارت بر ایفای تعهدات قراردادی و تعهدات حقوقی طرفین و همچنین زمان تمدید و انقضای مدت اعتبار قرارداد امری ضروری جهت جلوگیری از چالش‌ها و معضلات این دسته از قرارداد می‌باشد.

خرید و فروش بین المللی کالا آن دسته از معاملاتى را در برمى‌گیرد که واجد حداقل یکى از عناصر بین المللى تابعیت، اقامتگاه، مرز و حمل و نقل کالا باشد و از طرفی اساساً کالا، چه به صورت مواد اولیه و چه به صورت کالاهاى تمام شده و نظایر آن مى‌تواند موضوع قرارداد خرید و فروش بین المللى کالا قرار گیرند.

قرارداد کلید در دست Turn-Key

قرارداد کلید در دست مربوط به اعطای مسئولیت طراحی و اجرا به پیمانکار است و اوست که باید کار را برای بهره‌ برداری با یک مبلغ و زمان ثابت انجام دهد. همچنین در این قرارداد کارفرما هیچگونه دخالتی در پروژه نکرده و در حقیقت هدف اصلی در این نوع قرارداد کاهش دخالت کارفرما در پروسه طراحی و ساخت است و کلیه اقدامات از طراحی تا اجرای پروژه بر عهده پیمانکار می‌باشد. در این نوع از قراردادها مسؤولیت تمامی فعالیت‌های پروژه شامل طراحی، تامین تجهیزات، ساخت و راه اندازی بر عهده پیمانکار قرار گرفته و به عبارت دیگر کارفرما تمامی مسؤولیت طراحی، تامین تجهیزات و ساخت پروژه را به یک پیمانکار داده و پیمانکار می باید کلیه تعهداتی که صراحتا یا به حکم اوضاع و احوال قضیه و عرف قراردادی بر عهده گرفته است انجام دهد.

انعقاد قرارداد کلید در دست منحصر به حوزه یا موضوع خاصی نمی‌باشد و در تمامی حوزه‌ها امکان انعقاد و تحقق آن با اراده طرفین وجود دارد.

قرارداد احداث، بهره‌برداری، انتقال (BOT)

یکی از انواع قرارداد‌های بین‌‌المللی جذب سرمایه و تامین مالی، قرارداد احداث (ساخت)، بهره‌­برداری، انتقال (واگذاری) (BOT) است که از ترکیب سه نوع رابطه قراردادی تشکیل شده است. در این نوع قراردادها یک طرف که اغلب دولت (کارفرما) است، برای استفاده از ظرفیت­‌های اقتصادی، فناوری و زیربنایی بین­‌المللی، اقدام به انعقاد قرارداد با شرکت‌­های بزرگ و قدرتمند در زمینه­‌های احداث و سرمایه­‌گذاری می‌­کند تا با جذب سرمایه و تکنولوژی به هدف کلان خود برسد. این هدف می‌­تواند در حوزه‌­های مهم و استراتژیک نظیر انرژی (ساخت نیروگاه‌­­ها و پالایشگاه­‌های نفت و گاز)، توسعه شهری و سایر زیرساخت­‌های حیاتی (مانند احداث بزرگراه­‌ها، فرودگاه‌­ها و سدها) باشد.

می­‌توان قراردادهای BOT را روشی برای راه­‌اندازی پروژه­‌های عظیم بدون تحمیل هزینه­‌های گزاف بر کشورهای در حال توسعه دانست.

قراردادهای بیمه بین‌المللی

امروزه بیمه بین المللی بخش زیادی از فعالیت‌های بیمه‌ای را به خود اختصاص داده است. این­گونه قراردادها در راستای چگونگی پوشش بیمه‌­ای در مقابل ریسک­‌های مربوط به عملیات تجاری بین­‌المللی منعقد می­‌شوند. قرارداد بیمه زمانی وصف بین­‌المللی می‌­یابد که طرفین قرارداد فراتر از مرزهای یک کشور باشند. مثلا بیمه‌گر و بیمه‌گزار در کشورهای مختلفی باشند و نیاز به انعقاد قراردادی در جهت بیمه کردن محموله کالای خود یا دیگر اَشکال معاملات تجاری باشند. همچنین در صورتی که قسمتی یا تمام پول حاصل از چنین تجارتی از مرزهای بین‌المللی عبور کند بیمه بین المللی حاکم است. مهم‌ترین انواع قراردادهای بین‌المللی بیمه شامل قراردادهای بیمه بین‌ ­المللی حمل و نقل وارداتی، حمل‌ونقل صادراتی، حمل و نقل دریایی، حمل و نقل زمینی و حمل و نقل دریایی می‌باشد.

یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین قراردادهای بیمه بین‌المللی، بیمهحمل و نقل بین المللی کالا است.

اصول مذاکره در انواع قرارداد‌های بین‌‌المللی

مهارت برقراری ارتباط کارآمد از مهارت‌های لازم برای هر فرد که مسئولیت مذاکره در قراردادهای بین‌المللی را دارد، بشمار می‌رود زیرا موفقیت یک مذاکره‌کننده بیش از هر چیز به توانایی او در برقراری ارتباط موثر با دیگران بستگی دارد. فرآیند مذاکره همواره تحت تاثیر انواع پارامترهای مختلفی از جمله محیط پیرامون می‌باشد؛ لذا نمی‌توان در مذاکرات، اصول خاص و چارچوب‌های یکسانی را استفاده نمود. به عبارتی دیگر هر جلسه مذاکره شرایط خاص خود را دارا می‌باشد که می‌بایست طرفین در مذاکرات خود، این عوامل را شناسایی نموده و استراتژی‌ها و روش‌های مناسب را جهت رسیدن به خواسته‌های خود انتخاب نمایند تا فضای مطلوب را مهیا ساخته و نهایتا به اهداف خود دست یابند.
از جمله مراحل اصلی در اصول و فنون مذاکره در انواع قراردادهای بین‌المللی می‌توان به این مراحل اشاره کرد:

1. مرحله آماده‌سازی و برنامه‌ریزی
2. مرحله آغاز مذاکرات
3. مرحله آزمون و گمانه‌زنی
4. مرحله آغاز حرکت و امتیاز‌گیری و امتیازدهی
5. مرحله نتیجه‌گیری و توافقات
6. مرحله بازنگری و ارزیابی مذاکرات

چگونه متن قرارداد بین‌المللی را تنظیم کنیم؟

برای تهیه و تدوین متن قراردادهای بین‌المللی باید به نکات زیر توجه ویژه‌ای داشت:

• تهیه پیش‌نویس اولیه
• توافقات بین المللی
• شکل قرارداد
• مختصر یا مفصل بودن متن قرارداد
• پیچیده یا ساده بودن متن قرارداد